Badania potwierdzają, że podskórne podawanie testosteronu (SC) jest równie skuteczne jak tradycyjne zastrzyki domięśniowe (IM), zapewniając porównywalne stężenia hormonu we krwi. Ta alternatywna metoda zyskuje coraz większą popularność nie tylko ze względu na skuteczność, ale przede wszystkim dzięki większemu komfortowi stosowania – zastrzyki są mniej bolesne, łatwiejsze do samodzielnego wykonania, a hormon uwalnia się bardziej stabilnie do organizmu.
Warto jednak zaznaczyć, że o ile FDA już oficjalnie zatwierdziła autowstrzykiwacz do podskórnego podawania enantanu testosteronu w terapii hormonalnej dla mężczyzn, to konwencjonalne preparaty dostępne w Polsce (Prolongatum, Omnadren 250, Nebido) są oficjalnie zarejestrowane do podawania domięśniowego, co czyni ich podskórne stosowanie praktyką off-label. Nie zmienia to faktu, że metoda ta jest coraz częściej akceptowana przez specjalistów i poparta rosnącą ilością badań klinicznych.
Kluczowe wnioski:
- Dostępne badania wspierają możliwość podawania testosteronu podskórnie
- Iniekcje podskórne są równie skuteczne jak domięśniowe
- Zapewniają nawet stabilniejsze stężenie hormonu we krwi
- Umożliwiają łatwiejsze i mniej bolesne samodzielne podawanie
- Dostępne iniekcyjne preparaty w Polsce są zarejestrowane do podawania domięśniowego
- Badania potwierdzają bezpieczeństwo metody podskórnej, choć ich ilość jest wciąż ograniczona
Podskórne podawanie testosteronu – najważniejsze informacje
Podskórne iniekcje testosteronu polegają na wstrzykiwaniu hormonu w tkankę podskórną, czyli warstwę tłuszczu znajdującą się bezpośrednio pod skórą. Technika ta różni się od iniekcji domięśniowych, które wymagają głębszego wstrzyknięcia w mięsień. Zastrzyki wykonywane podskórnie są mniej inwazyjne, ponieważ nie docierają do mięśni i nerwów, co zmniejsza ryzyko bólu i uszkodzenia tkanek.
Do wykonania iniekcji podskórnych używa się mniejszych igieł (zwykle 25-27G), co czyni je bardziej komfortowymi dla pacjenta. Miejsca iniekcji to najczęściej brzuch (około 3-5 cm od pępka) lub udo, gdzie tkanka podskórna jest łatwo dostępna. Częstotliwość iniekcji zależy od rodzaju estru testosteronu. Do zalet iniekcji podskórnych zalicza się:
- Łatwość samodzielnego podawania: Pacjenci, po odpowiednim przeszkoleniu, mogą wykonywać iniekcje w domu, co oszczędza czas i eliminuje konieczność regularnych wizyt w placówce medycznej.
- Mniejsze ryzyko powikłań: W porównaniu z iniekcjami domięśniowymi, zastrzyki podskórne rzadziej powodują uszkodzenia nerwów, krwiaki czy ból.
- Stabilniejsze stężenie testosteronu: Ze względu na wolniejsze wchłanianie, iniekcje SC mogą prowadzić do bardziej stabilnego poziomu testosteronu we krwi, co zmniejsza wahania nastroju i energii.
- Mniejszy dyskomfort: Użycie mniejszych igieł i płytkie wstrzyknięcie sprawiają, że iniekcje podskórne są mniej bolesne od głębokich zastrzyków domięśniowych.
Skuteczność iniekcji podskórnych w leczeniu hipogonadyzmu
W dużym, rocznym badaniu na grupie 150 mężczyzn z hipogonadyzmem, aż 93% pacjentów osiągnęło optymalne stężenie testosteronu (300-1100 ng/dL) już po 12 tygodniach terapii, stosując dawkę 75 mg tygodniowo. W zależności od reakcji organizmu, dawkę dostosowywano w zakresie 50-100 mg, osiągając średnie stężenie 487 ng/dL.
Skuteczność metody potwierdzają też inne badania. W grupie 63 mężczyzn, większość osiągnęła cele terapeutyczne przy dawce 75-80 mg tygodniowo, a niektórym wystarczało nawet 50 mg. Co ważne, masa ciała nie wpływała znacząco na potrzebną dawkę.
W innym 6-tygodniowym badaniu porównano bezpośrednio obie metody podania. Grupa 39 mężczyzn otrzymywała albo pojedynczą dawkę 200mg domięśniowo, albo cotygodniowe zastrzyki podskórne (50-100mg). Obie metody okazały się równie skuteczne w osiąganiu prawidłowych poziomów testosteronu, jednak podanie podskórne zapewniało stabilniejsze stężenia, bez gwałtownych wzrostów obserwowanych przy wysokich dawkach domięśniowych. Co istotne, badania wykazały, że poziomy metabolitów testosteronu – DHT i estradiolu – również pozostają stabilne i porównywalne dla obu dróg podania.
Badania nie wykazały poważnych działań niepożądanych, choć mogą wystąpić łagodne reakcje miejscowe, takie jak zaczerwienienie, swędzenie czy guzki w miejscu wstrzyknięcia. Efekty uboczne są podobne jak przy iniekcjach domięśniowych, dlatego kluczem do bezpiecznej terapii jest regularne przyjmowanie leku i stała współpraca z lekarzem. Prawidłowo prowadzona terapia przekłada się na konkretne korzyści: wzrost energii, poprawę libido, zwiększenie masy mięśniowej, lepszą gęstość kości i stabilniejszy nastrój.
Przeczytaj także: Dawkowanie testosteronu w trakcie terapii
Dlaczego stosujemy różne formy testosteronu w zastrzykach?
Czysty testosteron utrzymuje się w organizmie bardzo krótko – zaledwie kilkanaście minut. Dlatego w zastrzykach stosuje się jego specjalne formy zwane estrami, które są rozpuszczone w oleju roślinnym (np. sezamowym lub arachidowym). Najpopularniejsze estry to enantan (7 atomów węgla w łańcuchu), cypionian (8 atomów) czy undekanian (11 atomów) – im dłuższy łańcuch, tym wolniejsze wchłanianie.
W Polsce najpopularniejszym preparatem testosteronu jest enantan (Testosteronum Prolongatum) oraz Omnadren 250 (mieszanka czterech estrów). Dostępny jest również długo działający undekanian testosteronu (Nebido), który wymaga rzadszych iniekcji.
Estry testosteronu sprawiają, że substancja czynna:
- Uwalnia się powoli i równomiernie
- Działa dłużej – nawet do kilku tygodni (undekanian)
- Wymaga rzadszych zastrzyków
Jak przebiega wchłanianie?
Po wstrzyknięciu lek tworzy w tkance mały “magazyn” (tzw. depot). Z tego miejsca testosteron:
- Przechodzi do okolicznych tkanek
- Trafia do naczyń krwionośnych i limfatycznych
- Jest transportowany po całym organizmie
- Stopniowo uwalnia się z “opakowania” i zaczyna działać
Dowiedz się który testosteron jest najlepszy
Różnice w podskórnym a domięśniowym podawaniu testosteronu
Różnice w farmakokinetyce między iniekcjami domięśniowymi i podskórnymi wynikają z odmiennej fizjologii tych tkanek. Tkanka mięśniowa jest bardziej ukrwiona, co powoduje szybsze wchłanianie testosteronu po iniekcji. Z kolei, tkanka podskórna ma mniejszą gęstość naczyń krwionośnych i limfatycznych, co prowadzi do wolniejszego, ale bardziej stabilnego wchłaniania testosteronu po wykonaniu zastrzyku. Z tego powodu, iniekcje SC mogą prowadzić do mniejszych wahań poziomu testosteronu we krwi w porównaniu z iniekcjami IM.
| Iniekcje podskórne | Iniekcje domięśniowe | |
|---|---|---|
| Bolesność | Mniejsza | Większa |
| Łatwość wykonania | Łatwiejsze, możliwość samodzielnego wykonania | Trudniejsze, często wymaga pomocy personelu medycznego |
| Szybkość wchłaniania | Nieco wolniejsze, bardziej stabilne uwalnianie | Szybszy wzrost stężenia we krwi |
| Objętość podawanego leku | Mniejsza z powodu ryzyka stanu zapalnego | Większa |
| Skutki uboczne | Możliwe stany zapalne, guzki, zaczerwienienia | Możliwe krwawienie lub uszkodzenie nerwu kulszowego |
| Ilość badań klinicznych | Ograniczona | Duża |
| Komfort pacjenta | Wyższy | Niższy |
Jaką metoda terapii testosteronem jest najlepsza?
Zarówno iniekcje podskórne, jak i domięśniowe, są skuteczne w dostarczaniu testosteronu do organizmu i osiąganiu pożądanych poziomów hormonu we krwi. Wybór odpowiedniej metody powinien być indywidualny i zależeć od konkretnego pacjenta, jego preferencji, reakcji organizmu oraz zaleceń lekarza. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, która metoda jest bardziej efektywna dla wszystkich. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że ilość badań wykorzystujących leczenie testosteronem metodą podskórną jest wciąż ograniczona.
W Polsce dostępne preparaty są oficjalnie zarejestrowane do podawania domięśniowego – jest to standardowa, zatwierdzona droga podania. Jednak w uzasadnionych przypadkach lekarz może zdecydować o zastosowaniu metody podskórnej (off-label), biorąc na siebie dodatkową odpowiedzialność za tę decyzję.
Podskórne zastrzyki testosteronu może być rozważone szczególnie u pacjentów źle tolerujących iniekcje domięśniowe lub preferujących łatwiejsze samodzielne wykonywanie iniekcji. Z kolei metoda domięśniowa pozostaje złotym standardem przy wyższych dawkach preparatu.
Przeczytaj także: Kiedy pojawią się pierwsze efekty terapii TRT?
Bezpieczeństwo i środki ostrożności przy samodzielnym wykonywaniu iniekcji
Samodzielne wykonywanie zastrzyków wymaga przestrzegania kilku podstawowych zasad bezpieczeństwa. Przede wszystkim, każda iniekcja powinna być wykonywana w sterylnych warunkach:
- Dokładne umycie rąk mydłem
- Dezynfekcja miejsca wstrzyknięcia
- Użycie wyłącznie jednorazowego sprzętu
- Prawidłowa utylizacja igieł w specjalnym pojemniku
Ważna jest również technika wykonywania zastrzyków:
- Regularna zmiana miejsc iniekcji
- Unikanie miejsc zaczerwienionych lub podrażnionych
- Zachowanie odpowiedniego kąta wkłucia
- Powolne podawanie leku
Choć iniekcje testosteronu można wykonywać samodzielnie w domu, terapia zastępcza wymaga regularnego nadzoru lekarskiego. Przed rozpoczęciem samodzielnych zastrzyków konieczne jest szczegółowe przeszkolenie z techniki wykonywania iniekcji. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak silny ból, zaczerwienienie, obrzęk lub gorączka, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
Jeśli podejrzewasz u siebie niedobór testosteronu, wypełnij krótki kwestionariusz qADAM i prześlij go wraz z ankietą medyczną i wynikami badań do bezpłatnej analizy przez naszych doświadczonych lekarzy.
Źródła:
Kaminetsky, Jed C., et al. “A 52-week study of dose adjusted subcutaneous testosterone enanthate in oil self-administered via disposable auto-injector.” The Journal of Urology 201.3 (2019): 587-594.
Al-Futaisi, Abdullah M., et al. “Subcutaneous administration of testosterone.” Saudi Med J 27.12 (2006): 1843-1846.
Kaminetsky, Jed, Jonathan S. Jaffe, and Ronald S. Swerdloff. “Pharmacokinetic profile of subcutaneous testosterone enanthate delivered via a novel, prefilled single‐use autoinjector: a phase II study.” Sexual medicine 3.4 (2015): 269-279.
Turner, Leo, et al. “Pharmacokinetics and acceptability of subcutaneous injection of testosterone undecanoate.” Journal of the Endocrine Society 3.8 (2019): 1531-1540.
