Przez dekady w środowisku medycznym panował niepokój dotyczący wpływu testosteronu na długość życia mężczyzn. Współczesne badania naukowe jednoznacznie wskazują, że to właśnie jego niedobór może zwiększać ryzyko przedwczesnego zgonu. Dostępne dane sugerują, że prawidłowo prowadzona terapia testosteronem u mężczyzn z potwierdzonym niedoborem jest bezpieczna dla układu krążenia i może przynieść szereg korzyści zdrowotnych, choć wciąż trwają badania, które mają to definitywnie potwierdzić.
Niski poziom testosteronu wiąże się z wieloma poważnymi problemami zdrowotnymi – od otyłości i cukrzycy, po choroby serca. W wyniku tych zaburzeń metabolicznych znacząco wzrasta ryzyko przedwczesnego zgonu. Dlatego tak istotna jest odpowiednia diagnoza i podjęcie leczenia pod nadzorem specjalisty.
Dlaczego testosteron powiązywano ze zwiększoną śmiertelnością?
Teoria o szkodliwym wpływie testosteronu na długość życia powstała głównie z obserwacji epidemiologicznych. Przez dziesięciolecia badania konsekwentnie wykazywały znaczące różnice między płciami w częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych. Według amerykańskiego badania NHANES (National Health and Nutrition Examination Surveys) przeprowadzonego w latach 1988-1994 i 1999-2004 – częstotliwość występowania choroby wieńcowej (CAD) była większa u mężczyzn w porównaniu do kobiet. Podobne statystyki odnotowywano w innych krajach – przykładowo w Wielkiej Brytanii obserwowano trzykrotnie więcej zawałów serca u mężczyzn.
Od błędnych założeń do naukowych faktów
Początkowo podejrzenia skupiły się na testosteronie jako głównym winowajcy. Ta teoria wydawała się logiczna – mężczyźni częściej cierpieli na nadciśnienie i zaburzenia lipidowe. Dodatkowo, u kobiet z zespołem policystycznych jajników, któremu towarzyszy podwyższony poziom testosteronu, również obserwowano problemy metaboliczne, które jak wiadomo są często przyczyną przedwczesnych zgonów.
Podobny schemat błędnego wnioskowania wystąpił w przypadku raka prostaty. Przez lata zakładano, że testosteron przyspiesza rozwój tego nowotworu. Gdyby jednak ta teoria była prawdziwa, nowotwór gruczołu krokowego występowałby najczęściej u młodych mężczyzn z wysokim poziomem testosteronu, a nie u starszych z jego niedoborem.
Zmiana paradygmatu
Późniejsze badania zmieniły sposób postrzegania testosteronu i jego wpływu na zdrowie. Okazało się, że to nie sam testosteron, ale jego nieprawidłowy stosunek do estrogenów wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób serca. Systematyczne obserwacje pokazały, że to właśnie mężczyźni z niskim poziomem testosteronu częściej doświadczają problemów metabolicznych i sercowo-naczyniowych, prowadząc do zwiększonej śmiertelności.
Niedobór testosteronu skraca życie
Większość badań wskazuje na wyraźny związek między niedoborem testosteronu a szeregiem chorób przewlekłych, które zwiększają ryzyko przedwczesnego zgonu. Mężczyźni z obniżonym poziomem tego hormonu częściej cierpią na osteoporozę, sarkopenię (utratę masy mięśniowej), otyłość, cukrzycę typu 2 oraz choroby układu krążenia. Jednocześnie u pacjentów z niskim testosteronem obserwuje się również niekorzystne zmiany w profilu lipidowym – obniżony poziom “dobrego” cholesterolu HDL oraz podwyższone trójglicerydy.
Co mówią badania?:
- Badanie NHANES (ponad 2000 mężczyzn):
- Niedobór testosteronu (<300 ng/dL) występuje u 23% młodych i 35% starszych mężczyzn
- Osoby z niedoborem prawie trzykrotnie częściej cierpią na różne schorzenia
- Metaanaliza (ponad 16 000 mężczyzn):
- Niski poziom testosteronu wiązał się z 35-55% wyższym ryzykiem śmiertelności ogólnej
- Ryzyko było szczególnie podwyższone u starszych mężczyzn i przy poziomach testosteronu poniżej 487 ng/dL
- Badanie (ponad 83 000 weteranów płci męskiej):
- 56% niższa śmiertelność z wszystkich przyczyn u pacjentów leczonych TRT
- 24-36% niższe ryzyko udaru i zawału serca podczas terapii
Te statystyki wyraźnie pokazują, jak ważne jest wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie niedoboru testosteronu, zanim doprowadzi on do rozwoju poważnych powikłań zdrowotnych.
Terapia testosteronem a długość życia
Obecne dane naukowe sugerują, że właściwie prowadzona terapia testosteronem może być bezpieczna dla układu sercowo-naczyniowego, jednak dotychczasowe badania nie były wystarczająco długie ani przeprowadzone na odpowiednio dużej grupie pacjentów, aby definitywnie to potwierdzić – zwłaszcza w przypadku mężczyzn w średnim i starszym wieku.
Historia kontrowersji wokół bezpieczeństwa TRT
Wpływ terapii testosteronem na zdrowie i długość życia stał się przedmiotem intensywnej debaty naukowej, szczególnie po 2010 roku. Trzy głośne publikacje naukowe wywołały niepokój w środowisku medycznym, sugerując zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe związane z terapią testosteronem. Jednak dokładna analiza tych badań ujawniła istotne ograniczenia metodologiczne.
Badanie TOM (Testosterone in Older Men with Mobility Limitations) z 2010 roku, przeprowadzone na stosunkowo małej grupie 209 mężczyzn, zostało przedwcześnie przerwane z powodu istotnie większej liczby zdarzeń sercowo-naczyniowych w grupie leczonej (23 przypadki) w porównaniu z grupą placebo (5 przypadków). Pacjenci otrzymywali testosteron w żelu w dawkach wyższych niż standardowo stosowane w praktyce klinicznej, a obserwowane zdarzenia niepożądane obejmowały zarówno łagodniejsze objawy (jak obrzęki obwodowe), jak i poważne incydenty kardiologiczne. Należy jednak zauważyć, że badana populacja była specyficzna – byli to starsi mężczyźni (średnia wieku 74 lata) z ograniczoną mobilnością i wysoką częstością występowania chorób przewlekłych.
Kolejne badania wzbudziły podobne kontrowersje:
- Analiza danych amerykańskich weteranów z 2013 roku sugerowała zwiększone ryzyko poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, ale nie uwzględniała informacji o dawkowaniu i poziomach testosteronu podczas terapii
- Badanie Medicare z 2014 roku wskazywało na podwójne ryzyko zawału serca u mężczyzn powyżej 65 roku życia, jednak jako grupę kontrolną wybrano pacjentów stosujących inhibitory PDE5, które według wielu badań wykazują działanie kardioprotekcyjne
Idąc w ślad za ówczesnymi wynikami, w 2015 roku amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) wydała ostrzeżenie dotyczące potencjalnych zagrożeń związanych z terapią testosteronem. Jednakże w tym samym roku Europejska Agencja Leków (EMA) nie podzieliła obaw FDA, wskazując na brak przekonujących dowodów zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego. Najnowsze metaanalizy potwierdzają stanowisko EMA, pokazując, że prawidłowo prowadzona terapia zastępcza testosteronem u mężczyzn z klinicznie potwierdzonym niedoborem:
- Może poprawiać profil metaboliczny
- Nie zwiększa ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych
- Potencjalnie zmniejsza śmiertelność w porównaniu do nieleczonych pacjentów z niedoborem
Czy ostatecznie rozstrzygnięto kwestię bezpieczeństwa?
W 2018 roku rozpoczęto badanie kliniczne TRAVERSE, mające ostatecznie odpowiedzieć na pytanie o bezpieczeństwo długotrwałej terapii testosteronem. Jest to największe tego typu badanie w historii – wzięło w nim udział ponad 5000 mężczyzn, którzy byli dokładnie obserwowani pod kątem wpływu terapii na układ krążenia. Badanie zostało niedawno zakończone, a wstępne wyniki dostępne w rejestrze badań klinicznych są obiecujące. W grupie otrzymującej testosteron (AndroGel) wystąpiło mniej incydentów sercowo-naczyniowych (182 przypadki, czyli 7.0%) niż w grupie otrzymującej placebo (190 przypadków, czyli 7.3%), co wskazuje na brak zwiększonego ryzyka dla układu krążenia przy stosowaniu tej terapii. Pełna publikacja naukowa wyników tego przełomowego badania jest obecnie oczekiwana.
Niebezpieczeństwa związane z terapią testosteronem
Mimo obiecujących wyników badań dotyczących wpływu testosteronu na długość życia, terapia TRT nie powinna być traktowana jako “eliksir młodości” czy uniwersalny sposób na wydłużenie życia. Stosowanie testosteronu u osób z jego prawidłowym poziomem nie przyniesie dodatkowych korzyści zdrowotnych, a może prowadzić do poważnych powikłań.
Terapia testosteronem jest formą leczenia, a nie suplementacji – może z niej skorzystać wyłącznie określona grupa pacjentów. Do rozpoczęcia TRT kwalifikują się mężczyźni, którzy spełniają jednocześnie dwa warunki:
- Mają potwierdzone laboratoryjnie obniżone stężenie testosteronu
- Doświadczają charakterystycznych objawów wpływających na jakość życia
Samo przekroczenie określonego wieku nie jest wystarczającym powodem do rozpoczęcia TRT. Jednocześnie, występowanie objawów przypominających niedobór testosteronu przy jego prawidłowym poziomie może wskazywać na inne schorzenia wymagające diagnozy i leczenia.
Bezpieczeństwo terapii testosteronem zależy przede wszystkim od właściwej kwalifikacji pacjenta i regularnego monitorowania parametrów zdrowotnych. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego nie tylko poziom hormonu, ale także ogólny stan zdrowia, współistniejące choroby i potencjalne przeciwwskazania. Dlatego decyzja o rozpoczęciu TRT powinna zawsze należeć do lekarza specjalisty.
Źródła:
Dunn, Matthew, et al. “The pharmaceuticalisation of ‘healthy’ageing: Testosterone enhancement for longevity.” International Journal of Drug Policy 95 (2021): 103159.
Towfighi, Amytis, Ling Zheng, and Bruce Ovbiagele. “Sex-specific trends in midlife coronary heart disease risk and prevalence.” Archives of internal medicine 169.19 (2009): 1762-1766.
Bhatnagar, Prachi, et al. “The epidemiology of cardiovascular disease in the UK 2014.” Heart 101.15 (2015): 1182-1189.
Corona, G., et al. “An update on heart disease risk associated with testosterone boosting medications.” Expert Opinion on Drug Safety 18.4 (2019): 321-332.
Claps, Mélanie, et al. “Testosterone levels and prostate cancer prognosis: systematic review and meta-analysis.” Clinical genitourinary cancer 16.3 (2018): 165-175.
Peterson, Mark D., et al. “Testosterone deficiency, weakness, and multimorbidity in men.” Scientific reports 8.1 (2018): 5897.
Sharma, Rishi, et al. “Normalization of testosterone level is associated with reduced incidence of myocardial infarction and mortality in men.” European Heart Journal 36.40 (2015): 2706-2715.
Araujo, Andre B., et al. “Endogenous testosterone and mortality in men: a systematic review and meta-analysis.” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 96.10 (2011): 3007-3019.
Basaria, Shehzad, et al. “Adverse events associated with testosterone administration.” New England Journal of Medicine 363.2 (2010): 109-122.
Vigen, Rebecca, et al. “Association of testosterone therapy with mortality, myocardial infarction, and stroke in men with low testosterone levels.” Jama 310.17 (2013): 1829-1836.
Bhasin, Shalender, et al. “Effects of long-term testosterone treatment on cardiovascular outcomes in men with hypogonadism: rationale and design of the TRAVERSE study.” American Heart Journal 245 (2022): 41-50.
