Kiedy słyszymy słowo „żylaki”, większość z nas myśli o problemach z nogami. Jednak podobne schorzenie, choć znacznie rzadziej omawiane, może dotyczyć mężczyzn w jednej z najbardziej wrażliwych części ciała. Żylaki powrózka nasiennego, bo o nich mowa, to poszerzone żyły w mosznie, które odpowiadają za odprowadzanie krwi z jąder. Te pozornie niegroźne zmiany mogą jednak negatywnie wpływać na dwa niezwykle ważne aspekty męskości – płodność i produkcję testosteronu, stając się jednym z najczęstszych, a zarazem uleczalnych, powodów męskiej niepłodności.
Skąd się biorą żylaki powrózka nasiennego?
Mechanizm powstawania żylaków powrózka nasiennego jest stosunkowo prosty: zastawki wewnątrz żył jądrowych, które powinny działać jak zawory jednokierunkowe, zawodzą. W rezultacie krew, zamiast sprawnie płynąć w kierunku serca, cofa się i gromadzi w naczyniach, powodując ich poszerzenie i skręcenie. Zazwyczaj problem ten dotyczy lewej strony, co wynika z budowy anatomicznej – lewa żyła jądrowa jest dłuższa i uchodzi do żyły nerkowej pod kątem prostym, co sprzyja wyższemu ciśnieniu i zastojom krwi.
Dlaczego jednak u niektórych mężczyzn zastawki zawodzą? Przyczyny mogą być różnorodne:
- Wady wrodzone – około 40% mężczyzn rodzi się bez zastawek w lewej żyle jądrowej lub z zastawkami wadliwymi
- Czynniki genetyczne – ryzyko wzrasta jeśli żylaki występowały u ojca lub brata
- Anatomia – długa lewa żyła jądrowa i jej prostopadłe ujście do żyły nerkowej sprzyjają zastojom
- Niewydolność zastawek – z niewyjaśnionych do końca przyczyn
To schorzenie jest znacznie częstsze, niż mogłoby się wydawać. Szacuje się, że dotyczy około 15% ogólnej populacji mężczyzn, ale jego odsetek dramatycznie wzrasta wśród mężczyzn szukających pomocy z powodu problemów z płodnością – żylaki powrózka nasiennego diagnozuje się u 35-40% mężczyzn z niepłodnością pierwotną (którzy nigdy nie spłodzili dziecka) i aż u 80% pacjentów z niepłodnością wtórną (którzy mają już potomstwo, ale mają trudności z kolejną ciążą).
Żylaki powrózka nasiennego – objawy
Jednym z największych wyzwań w diagnostyce żylaków powrózka nasiennego jest fakt, że często nie dają one żadnych wyraźnych sygnałów. Wielu mężczyzn dowiaduje się o ich istnieniu przypadkowo, podczas badań z powodu niepłodności. Kiedy jednak objawy się pojawiają, najczęściej obejmują:
- Tępy, ciągnący ból lub uczucie ciężkości w mosznie, które nasila się po długim staniu, siedzeniu lub wysiłku fizycznym, a ustępuje w pozycji leżącej.
- Wyczuwalne pod palcami, poszerzone naczynia żylne, często opisywane jako „worek z robakami”.
- Zmniejszenie (atrofia) jądra po stronie, po której występują żylaki.
- Uczucie dyskomfortu i „przegrzewania” moszny.
Lekarze klasyfikują żylaki powrózka nasiennego według trzech stopni:
- Stopień I – wyczuwalne tylko podczas próby Valsalvy (napinania brzucha)
- Stopień II – wyczuwalne w pozycji stojącej
- Stopień III – widoczne przez skórę moszny
Wpływ żylaków powrózka nasiennego na testosteron i płodność
Szkodliwe działanie żylaków wynika z jednego głównego mechanizmu: podwyższenia temperatury wewnątrz moszny. Zastój żylny sprawia, że temperatura jąder może wzrosnąć nawet o 2-2.5°C. Choć wydaje się to niewielką zmianą, dla delikatnych procesów zachodzących w jądrach ma ona kolosalne znaczenie.
- Wpływ na testosteron: Komórki Leydiga, odpowiedzialne za produkcję testosteronu, są niezwykle wrażliwe na przegrzewanie. Długotrwałe podwyższenie temperatury upośledza ich funkcję, co prowadzi do obniżenia poziomu testosteronu. Badania potwierdzają, że leczenie żylaków, czyli warikocelektomia, u wielu mężczyzn z hipogonadyzmem (niskim poziomem testosteronu) prowadzi do znaczącego wzrostu stężenia tego hormonu we krwi.
- Wpływ na płodność: Produkcja plemników (spermatogeneza) jest jeszcze bardziej wrażliwa na temperaturę. Przegrzanie jąder, w połączeniu ze stresem oksydacyjnym wywołanym przez zalegającą krew, prowadzi do kaskady negatywnych zjawisk:
- Zmniejszenia liczby plemników (oligospermia).
- Pogorszenia ich ruchliwości (astenozoospermia).
- Wzrostu odsetka plemników o nieprawidłowej budowie (teratozoospermia).
- Uszkodzeń materiału genetycznego (DNA) w plemnikach, co może prowadzić do problemów z zapłodnieniem i wczesnych poronień.
Diagnostyka żylaków powrózka nasiennego
Proces diagnostyczny jest szybki i nieinwazyjny, co pozwala na precyzyjną ocenę problemu.
- Badanie fizykalne: Podstawą jest ocena moszny przez doświadczonego lekarza (urologa lub androloga). Badanie palpacyjne, często wspomagane próbą Valsalvy (napinanie mięśni brzucha), pozwala na ocenę stopnia zaawansowania żylaków.
- USG Doppler moszny: USG Doppler moszny jest obecnie najczęściej stosowaną i wystarczająco dokładną metodą diagnostyczną.
- Badania dodatkowe: Aby ocenić realny wpływ żylaków na zdrowie, lekarz zleca badanie nasienia (seminogram) oraz badania hormonalne (m.in. poziom testosteronu całkowitego, LH, FSH).
Kiedy i jak leczyć żylaki powrózka nasiennego?
Nie każde wykryte żylaki wymagają natychmiastowej interwencji. Decyzja o leczeniu zależy od objawów i wyników badań. Główne wskazania to:
- Ból jąder i dyskomfort wpływający na jakość życia.
- Niepłodność męska z nieprawidłowymi wynikami badania nasienia.
- Obniżony poziom testosteronu z towarzyszącymi objawami klinicznymi.
- Zmniejszenie objętości jądra (atrofia).
- U młodych mężczyzn z żylakami wskazaniem do leczenia może być także zahamowanie wzrostu jądra po stronie żylaków.
Najskuteczniejszą metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny, najczęściej mikrochirurgiczna warikocelektomia, która cechuje się najwyższą skutecznością i najniższym ryzykiem powikłań. Według badań, zabieg prowadzi do poprawy parametrów nasienia u około 60-70% pacjentów, a ciąża spontaniczna występuje u 30-50% par w ciągu roku od operacji.. Alternatywą w niektórych przypadkach może być małoinwazyjna embolizacja.
Podsumowanie
Żylaki powrózka nasiennego to częsty problem, który może przebiegać bezobjawowo, ale mieć realny, negatywny wpływ na produkcję hormonów i płodność. Jest to schorzenie w pełni uleczalne, a wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie pozwalają uniknąć poważnych konsekwencji oraz często przywrócić prawidłowe parametry nasienia i właściwy poziom testosteronu.
Jeśli odczuwasz dyskomfort w okolicy moszny, bezskutecznie staracie się o dziecko lub Twoje wyniki badań hormonalnych są niepokojące, nie bagatelizuj tego. Umów się na konsultację, aby przeprowadzić kompleksową diagnostykę i dowiedzieć się, jakie są najlepsze rozwiązania dla Ciebie.
Źródła (dostęp z dnia 10/09/2025)
Masson, Puneet, and Robert E. Brannigan. „The varicocele.” Urologic Clinics 41.1 (2014): 129-144.
Pryor, Jon L., and Stuart S. Howards. „Varicocele.” Urologic Clinics of North America 14.3 (1987): 499-513.
