Gdy mowa o terapii zastępczej testosteronem (TRT), pierwsze skojarzenia to zazwyczaj wzrost libido, poprawa sprawności fizycznej i łatwiejsza budowa masy mięśniowej. To wszystko prawda, jednak jedne z najbardziej odczuwalnych zmian, jakich doświadczają pacjenci, zachodzą „między uszami” – w ich mózgu.
Często niedoceniany, ale niezwykle ważny wpływ testosteronu na funkcje poznawcze, pewność siebie i poczucie sprawczości jest tym, co dla wielu mężczyzn stanowi prawdziwą rewolucję w jakości życia. W tym artykule skupimy się właśnie na tych aspektach.
Testosteron jako neurosteroid
Aby zrozumieć, jak głęboko sięga wpływ TRT, musimy pamiętać, że mózg jest jednym z głównych organów docelowych dla testosteronu. Jest on dosłownie usiany receptorami androgenowymi, które po połączeniu z testosteronem uruchamiają kaskadę procesów biochemicznych.
Badania naukowe pokazują, że testosteron działa jak neurosteroid – nie tylko reguluje nastrój, ale pełni też funkcje neuroprotekcyjne, chroniąc komórki nerwowe przed uszkodzeniami i stresem oksydacyjnym. Utrzymywanie optymalnego poziomu tego hormonu może więc spowalniać procesy starzenia się mózgu.
Jednym z najważniejszych mechanizmów jest wpływ na neuroprzekaźniki, zwłaszcza na dopaminę. Dopamina to substancja chemiczna odpowiedzialna za system nagrody, motywację, odczuwanie przyjemności i chęć do działania. Niski poziom testosteronu często idzie w parze z rozregulowanym systemem dopaminergicznym, co prowadzi do apatii i braku witalności”.
Wpływ TRT na funkcje kognitywne
„Mgła mózgowa” (brain fog) to powszechny i bardzo frustrujący objaw m.in. niskiego poziomu testosteronu. To uczucie spowolnienia myślowego i braku mentalnej klarowności. Badania kliniczne potwierdzają, że optymalizacja poziomu testosteronu może znacząco poprawić konkretne funkcje kognitywne:
- Pamięć przestrzenna i zdolności konstrukcyjne: Łatwiejsza orientacja w terenie, lepsze postrzeganie relacji między obiektami.
- Pamięć werbalna: Łatwiejsze przypominanie sobie słów i faktów. Co ciekawe, badania sugerują, że za ten aspekt w dużej mierze odpowiada konwersja testosteronu do estradiolu w mózgu, co podkreśla, jak ważna jest równowaga hormonalna.
- Koncentracja i szybkość myślenia: Znika uczucie „zacinania się”. Pojawia się poczucie mentalnej ostrości i zdolność do szybszego podejmowania trafnych decyzji.
Testosteron nie poprawia funkcji poznawczych u ludzi zdrowych
Pozytywny wpływ testosteronu na mózg dotyczy głównie mężczyzn, którzy rozpoczynają terapię z powodu klinicznie zdiagnozowanego niedoboru testosteronu. Celem TRT jest przywrócenie jego poziomu do zdrowej, fizjologicznej normy.
Potwierdza to duża metaanaliza z 2019 roku opublikowana w Journal of the Endocrine Society. Wykazała ona, że podawanie testosteronu mężczyznom, którzy mają już prawidłowy poziom tego hormonu, nie przynosi znaczących i klinicznie istotnych korzyści dla funkcji poznawczych. Mówiąc prościej: TRT nie jest i nie powinien być traktowany jako sposób na poprawę funkcji kognitywnych mózgu zdrowego mężczyzny. Jest terapią, która „naprawia” deficyt, pozwalając mózgowi wrócić do optymalnego funkcjonowania.
Wpływ testosteronu na motywację i ambicję
Wspomniany wpływ na dopaminę ma bezpośrednie przełożenie na motywację. Niski poziom testosteronu często objawia się apatią i brakiem chęci do podejmowania wyzwań. Pacjenci na prawidłowo prowadzonej terapii TRT zgłaszają przeważnie wzrost męskiej witalności, która przejawia się jako:
- Odzyskana ambicja i chęć do rozwoju zawodowego.
- Motywacja do regularnych treningów i dbania o siebie.
- Chęć do zdrowej rywalizacji i realizacji celów, które od dawna były odkładane na później.
Pewność siebie i nastrój w trakcie terapii testosteronem
Testosteron odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji nastroju. Jego niedobór często wiąże się z drażliwością, a nawet stanami lękowymi czy depresyjnymi.
W uproszczeniu, w naszym mózgu trwa nieustanny dialog między:
- Ciałem migdałowatym (amygdala): To nasze centrum emocji, impulsów i reakcji „walcz lub uciekaj”.
- Korą przedczołową: To nasze centrum dowodzenia, odpowiedzialne za kontrolę, racjonalne myślenie i hamowanie impulsów.
Badania pokazują, że testosteron aktywuje ciało migdałowate, co jest podstawą zdrowej asertywności, chęci do podejmowania wyzwań i dominacji. Jednak, aby nie przerodziło się to w niekontrolowaną agresję, do gry wchodzą inni gracze: kortyzol (hormon stresu) i serotonina (neuroprzekaźnik). Działają one antagonistycznie, wspierając korę przedczołową w jej zadaniu kontrolnym.
Prawidłowo prowadzona TRT nie powoduje agresji, ale przywraca prawidłową równowagę w tej neuroendokrynnej triadzie. Efektem nie jest więc wybuchowość, ale stan spokojnej, ugruntowanej pewności siebie, w którym impuls do działania jest odpowiednio kontrolowany przez racjonalne myślenie.
Przeczytaj także: Niski poziom testosteronu a depresja u mężczyzn
Podsumowanie: Testosteron a mózg
Korzyści psychiczne i kognitywne płynące z TRT są równie ważne, a dla wielu pacjentów nawet ważniejsze, niż te fizyczne. Terapia zastępcza testosteronem to leczenie holistyczne, którego celem jest przywrócenie optymalnego funkcjonowania całego organizmu – z mózgiem na czele. Prawdziwym celem leczenia jest odzyskanie tej wersji siebie, która jest zmotywowana, pewna siebie i mentalnie „ostra”.
Źródła (dostęp z dnia 07.07.2025)
Beauchet, Olivier. „Testosterone and cognitive function: current clinical evidence of a relationship.” European journal of endocrinology 155.6 (2006): 773-781.
Buskbjerg, Cecilie R., et al. „Testosterone supplementation and cognitive functioning in men—a systematic review and meta-analysis.” Journal of the Endocrine Society 3.8 (2019): 1465-1484.
Batrinos, Menelaos L. „Testosterone and aggressive behavior in man.” International journal of endocrinology and metabolism 10.3 (2012): 563.
