Niedobór testosteronu, znany również jako hipogonadyzm, to złożone zaburzenie hormonalne, w którym organizm mężczyzny nie produkuje odpowiedniej ilości męskiego hormonu. Stan ten prowadzi nie tylko do szeregu objawów fizycznych i psychicznych, ale również może mieć istotny wpływ na rozwój wielu chorób przewlekłych.
Częstotliwość występowania hipogonadyzmu męskiego różni się znacząco w zależności od przyjętych kryteriów diagnostycznych. Podczas gdy obniżone stężenie testosteronu może dotyczyć 2-13% lub więcej mężczyzn w średnim wieku, pełnoobjawowy zespół niedoboru testosteronu (TDS – testosterone deficiency syndrome), występuje u 2-5.7% mężczyzn w przedziale wiekowym 40-80 lat.
Za co odpowiedzialny jest testosteron?
Testosteron to główny męski hormon produkowany przez jądra, który pełni fundamentalną rolę w rozwoju męskich cech płciowych. Wpływa na wzrost masy mięśniowej i siły, rozwój owłosienia na ciele i twarzy, obniżenie głosu oraz kształtowanie typowo męskiej sylwetki. Jednak jego funkcje wykraczają daleko poza te oczywiste aspekty.
Testosteron reguluje produkcję czerwonych krwinek (erytrocytów), wpływa na gęstość mineralną kości, chroniąc przed osteoporozą, a także odgrywa istotną rolę w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów. Co więcej, testosteron wpływa na funkcje poznawcze, takie jak pamięć i koncentracja, a także na samopoczucie psychiczne, libido i motywację. Zaburzenia w produkcji tego hormonu mogą prowadzić do kaskady negatywnych konsekwencji zdrowotnych.
Fizyczne objawy niedoboru testosteronu
Fizyczne objawy niedoboru testosteronu mogą różnić się między pacjentami i pojawiać się stopniowo. Do najczęstszych objawów fizycznych należą:
- Zaburzenia seksualne – znaczące zmniejszenie popędu płciowego (libido) oraz problemy z erekcją, które mogą wpływać na jakość życia intymnego. Charakterystyczne jest także zmniejszenie częstotliwości erekcji nocnych
- Zmiany w składzie ciała – postępująca utrata masy i siły mięśniowej połączona ze zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicy brzucha (otyłość trzewna). Zmiany te mogą prowadzić do rozwoju zespołu metabolicznego
- Zmiany w wyglądzie zewnętrznym – zauważalne zmniejszenie owłosienia na ciele i twarzy, zmniejszenie objętości jąder, a także możliwe wystąpienie ginekomastii (powiększenie piersi u mężczyzn)
- Problemy zdrowotne – zwiększone ryzyko osteoporozy i cukrzycy typu 2, występowanie uderzeń gorąca, zmniejszona objętość ejakulatu oraz nasilone bóle stawowo-mięśniowe. U niektórych pacjentów może występować niedokrwistość
Niedobór testosteron – objawy psychiczne
Niedobór testosteronu znacząco wpływa na sferę psychiczną, przy czym objawy te mogą być często mylone z normalnym procesem starzenia się lub innymi schorzeniami. Główne objawy to:
- Zaburzenia nastroju – chroniczne zmęczenie i obniżony nastrój, często prowadzące do drażliwości lub nawet depresji. Jest to jeden z najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawów
- Problemy poznawcze – trudności z koncentracją i pogorszenie pamięci, które mogą wpływać na efektywność w pracy i codzienne funkcjonowanie
- Zaburzenia snu – problemy z zasypianiem i utrzymaniem prawidłowego rytmu snu, które mogą nasilać pozostałe objawy
- Zmiany psychospołeczne – znaczący spadek motywacji i obniżenie samooceny, wpływające na relacje społeczne i zawodowe
Wypełnij kwestionariusz objawów starzenie się mężczyzn (AMS)
Niespecyficzne objawy niskiego testosteronu u mężczyzn
Rozpoznanie hipogonadyzmu u mężczyzn pozostaje istotnym wyzwaniem w praktyce klinicznej. Wynika to z faktu, że objawy mogą rozwijać się stopniowo i często są niespecyficzne – oznacza to, że podobne dolegliwości mogą towarzyszyć wielu innym schorzeniom lub być uznawane za naturalny proces starzenia się. Co więcej, każdy pacjent może doświadczać różnego zestawu objawów o różnym nasileniu, przy czym znaczące dolegliwości kliniczne najczęściej pojawiają się przy poziomie testosteronu poniżej 230-350 ng/dL (8-12 nmol/l).
Dlatego tak ważna jest indywidualna ocena każdego przypadku, uwzględniająca zarówno wyniki badań laboratoryjnych, jak i nasilenie objawów klinicznych. Poniżej przedstawiamy najczęściej występujące objawy fizyczne i psychiczne, które mogą sugerować niedobór tego ważnego hormonu.
Przyczyny niedoboru testosteronu – od genetyki po styl życia
Przyczyny tego stanu można podzielić na 2 główne kategorie:
- Pierwotny niedobór testosteronu – gdy problem dotyczy bezpośrednio jąder:
- Zespół Klinefeltera – najczęstsza genetyczna przyczyna niedoboru, dotykająca około 0,2% męskiej populacji
- Zaburzenia rozwoju lub zstępowania jąder
- Powikłania po przebytych chorobach jąder (np. zapalenie jąder)
- Rak jądra
- Uszkodzenia po chemioterapii lub radioterapii
- Urazy lub operacje w obrębie jąder
- Wtórny niedobór testosteronu – gdy problem dotyczy regulacji hormonalnej na poziomie przysadki mózgowej lub podwzgórza:
- Zespół Kallmanna – przyczyna genetyczna charakteryzująca upośledzonym węchem
- Guzy przysadki mózgowej:
- Skutki radioterapii okolicy głowy
- Urazy głowy
- Zaburzenia związane z wysokim poziomem prolaktyny (hiperprolaktynemia)
Hipogonadyzm męski można sklasyfikować również ze względu na mechanizm powstania jako:
Hipogonadyzm czynnościowy – najczęściej ma charakter wtórny (hipogonadotropowy), co oznacza, że problem dotyczy głównie regulacji hormonalnej na poziomie przysadki i podwzgórza. Jest zwykle związany ze stylem życia, chorobami metabolicznymi lub stosowaniem niektórych leków – może być spowodowany otyłością, nieprawidłową dietą, brakiem aktywności fizycznej, przewlekłym stresem czy zaburzeniami snu. Co istotne, w tym przypadku możliwa jest znaczna poprawa poprzez leczenie istniejących chorób i jednoczesną modyfikację stylu życia.
Hipogonadyzm poźny (LOH – late-onset-hypogonadism, nazywany też andropauzą) – występuje u około 3-5% mężczyzn w wieku 60-70 lat i jest wynikiem naturalnego procesu starzenia się organizmu. Może mieć jednocześnie charakter pierwotny (gdy dochodzi do osłabienia funkcji jąder), oraz wtórny (gdy dodatkowo zaburzona zostaje regulacja hormonalna na poziomie przysadki i podwzgórza).
Diagnozowanie i leczenie hipogonadyzmu męskiego
Diagnostyka niedoboru testosteronu to złożony proces, który wymaga kompleksowego podejścia:
- Ocena objawów klinicznych – lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad medyczny, oraz badanie fizykalne, analizując występujące objawy i ich wpływ na jakość życia pacjenta
- Badania laboratoryjne:
- Podstawą diagnostyki jest oznaczenie poziomu testosteronu całkowitego we krwi, wykonane dwukrotnie w godzinach porannych (ze względu na dobowe wahania poziomu hormonu)
- W przypadku niejednoznacznych wyników oznacza się dodatkowo poziom testosteronu wolnego lub wylicza na podstawie białka wiążącego hormony płciowe (SHBG) i albuminy za pomocą kalkulatora testosteronu.
- Wykonuje się również badanie poziomu LH, które pomaga określić, czy mamy do czynienia z pierwotnym czy wtórnym niedoborem testosteronu
- Badania dodatkowe – w zależności od przyczyny mogą obejmować:
- Badanie poziomu prolaktyny
- Badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny przysadki)
- Badanie gęstości kości
- Badania genetyczne
- Wysycenie transferyny
- Lekarz może zlecić inne badania biochemiczne w zależności od indywidualnego przypadku
Po potwierdzeniu diagnozy, lekarz dobiera odpowiednią metodę leczenia:
- Terapia zastępcza testosteronem (TRT) – podstawowa metoda leczenia, dostępna w Polsce w dwóch formach:
- Preparaty w żelu
- Zastrzyki domięśniowe
- Leczenie przyczynowe – w przypadku wykrycia konkretnej przyczyny niedoboru (np. guza przysadki, zaburzeń metabolicznych, niedoboru witaminy D3 itp.)
- Modyfikacja stylu życia – szczególnie istotna w przypadku hipogonadyzmu czynnościowego:
- Redukcja masy ciała przy współistniejącej otyłości
- Regularna aktywność fizyczna
- Zbilansowana dieta
- Odpowiednia ilość snu
- Techniki redukcji stresu
Ważne jest regularne monitorowanie efektów leczenia poprzez kontrolę poziomu testosteronu oraz ocenę ustępowania objawów.
Podsumowanie
Niedobór testosteronu to poważny problem zdrowotny, który wymaga profesjonalnej diagnostyki i leczenia. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie objawów i podjęcie odpowiednich kroków. Pamiętaj, że:
- Objawy mogą być niespecyficzne i łatwo je pomylić z innymi schorzeniami
- Właściwa diagnoza wymaga specjalistycznych badań
- Dostępne są skuteczne metody leczenia
- Wsparcie lekarskie jest niezbędne w procesie terapii
Jeśli zauważyłeś u siebie objawy opisane w tym artykule, nie zwlekaj – Centrum Andrologii specjalizuje się w diagnostyce i leczeniu niedoboru testosteronu, oferując kompleksową opiekę i indywidualne podejście do każdego pacjenta. Możesz wypełnić prosty kwestionariusz dostępny na naszej stronie i wysłać swoje badania krwi do bezpłatnej analizy przez naszych wykwalifikowanych lekarzy.
Źródła:
García-Cruz, Eduard, and Antonio Alcaraz. “Testosterone deficiency syndrome: diagnosis and treatment.” Actas Urológicas Españolas (English Edition) 44.5 (2020): 294-300.
McBride, James A., Culley C. Carson, and Robert M. Coward. “Diagnosis and management of testosterone deficiency.” Asian journal of andrology 17.2 (2015): 177-186.
