Testosteron ma fundamentalne znaczenie dla męskiej płodności, jednak jego przyjmowanie z zewnątrz może prowadzić do czasowego obniżenia zdolności rozrodczych poprzez zahamowanie produkcji plemników. Efekt ten jest często odwracalny, jednakże wymaga szczególnej uwagi ze względu na ryzyko długotrwałego obniżenia płodnośći lub jej całkowitej utraty. Dlatego mężczyźni stosujący lub rozważający terapię zastępczą testosteronem (TRT), a jednocześnie planujący potomstwo, powinni dokładnie poznać mechanizmy wpływu zewnętrznego testosteronu na układ rozrodczy oraz metody obniżające ryzyko trwałej utraty płodności podczas terapii.
Wpływ testosteronu na męski układ rozrodczy
Testosteron jest głównym hormonem płciowym u mężczyzn, odpowiadającym za rozwój i utrzymanie męskich cech płciowych, masę mięśniową, gęstość kości oraz ogólną kondycję organizmu. Ma on również kluczowe znaczenie dla spermatogenezy i prawidłowego funkcjonowania męskich narządów płciowych.
Dla prawidłowej płodności, szczególnie istotne jest stężenie testosteronu wewnątrzjądrowego (ITT – intratesticular testosterone), które powinno utrzymywać się na odpowiednim poziomie, aby produkcja plemników przebiegała prawidłowo. Warto podkreślić, że stężenie testosteronu w jądrach u zdrowych mężczyzn jest 50-100 razy wyższe niż we krwi.
Prawidłowy poziom testosteronu zapewnia m.in:
- Rozwój i funkcjonowanie narządów płciowych
- Dojrzewanie komórek rozrodczych
- Produkcję nasienia
- Popęd seksualny i prawidłową erekcję
Jak terapia testosteronem wpływa na płodność?
Gdy do organizmu wprowadzany jest testosteron z zewnątrz, dochodzi do zahamowania naturalnej produkcji gonadotropin (LH i FSH) poprzez mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego, które są głównymi regulatorami spermatogenezy u mężczyzn. To z kolei prowadzi do znacznego spadku stężenia testosteronu wewnątrzjądrowego, co bezpośrednio wpływa na zahamowanie produkcji plemników. Z tego powodu plany prokreacyjne potomostwa stanowią względne przeciwwskazanie do leczenia testosteronem.
Zdolność testosteronu do hamowania spermatogenezy była badana jako potencjalna metoda antykoncepcji męskiej. Jednak odpowiedź na terapię testosteronem różni się u poszczególnych mężczyzn i nie u wszystkich dochodzi do całkowitego zatrzymania produkcji plemników, co ogranicza jego potencjalne zastosowanie w tym zakresie. Ponadto znanych jest wiele przypadków gdzie mężczyzna był w stanie zapłodnić partnerkę w trakcie przyjmowania testosteronu.
Liczne badania dokumentują wpływ TRT na płodność męską. Analiza przeprowadzona przez Andersona i Wu wykazała, że u 70% mężczyzn po 18 miesiącach terapii testosteronem zewnętrznym wystąpiła azoospermia (całkowity brak plemników) lub ciężka oligozoospermia (znacznie obniżona liczba plemników). Podobne wnioski przedstawia Światowa Organizacja Zdrowia – w ich badaniu po 6 miesiącach stosowania zastrzyków testosteronu tylko 46% mężczyzn osiągnęło swoje wyjściowe parametry nasienia po zakończeniu terapii.
U większości mężczyzn parametry nasienia wracają do normy po odstawieniu terapii, jednak proces ten może trwać wiele miesięcy i nie gwarantuje pełnego powrotu płodności. Dlatego przed rozpoczęciem TRT, szczególnie u mężczyzn planujących potomstwo kluczowe jest:
- Wykonanie badania nasienia dla ustalenia parametrów wyjściowych
- Rozważenie kriokonserwacji (zamrożenia) nasienia jako zabezpieczenia płodności
- Ustalenie schematu przyjmowania gonadotrpoiny kosmówkowej wraz z lekarzem
- Świadoma decyzja uwzględniająca potencjalne ryzyko
Czy można zachować płodność w trakcie TRT?
Mężczyźni planujący zachować płodność w trakcie TRT powinni wraz z lekarzem rozważyć włączenie gonadotropiny kosmówkowej (hCG) do terapii testosteronem. hCG naśladuje działanie LH, stymulując komórki Leydiga do utrzymania produkcji testosteronu wewnątrz jąder i zachowania spermatogenezy.
Często cytowane w literaturze naukowej badanie, przeprowadzone na grupie 29 zdrowych mężczyzn, którzy otrzymywali testosteron enantan w dawce 200 mg tygodniowo, wykazało skuteczność nawet niskich dawek hCG w utrzymaniu testosteronu wewnątrzjądrowego.
Wyniki badania dla różnych dawek hCG:
- Grupa otrzymująca 125 IU co drugi dzień – obniżenie testosteronu wewnątrzjądrowego o około 25%
- Grupa otrzymująca 250 IU co drugi dzień – obniżenie tylko o 7%
- Grupa otrzymująca 500 IU co drugi dzień – wzrost o 26%
Mimo, iż badanie trwało tylko 3 tygodnie – grupa kontrolna nieprzyjmująca hCG odnotowała spadek poziom testosteronu wewnątrzjądrowego aż o 94%. Warto nadmienić, że gonadotropina kosmówkowa jest często stosowana również w leczeniu niepłodności lub jako alternatywa dla terapii testosteronem u młodszych pacjentów.
Płodność po odstawieniu testosteronu
Po odstawieniu testosteronu płodność może wrócić spontanicznie, jednak proces ten bywa długotrwały. W jednym z badań około 67% mężczyzn osiągnęło koncentrację plemników na poziomie 20 milionów/ml w ciągu 6 miesięcy od zaprzestania terapii, ale u niektórych może to trwać nawet dwa lata.
Obecnie istnieją protokoły przyspieszające powrót płodności po odstawieniu terapii hormonalnej. Podstawą takiego leczenia jest m.in hCG, który może być uzupełniany o inne leki, takie jak rekombinowane FSH, selektywne modulatory receptorów estrogenowych (SERM) czy też inhibitory aromatazy.
Podsumowanie
Leczenie testosteronem ma dwojaki wpływ na męską płodność. Z jednej strony jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego, z drugiej – jego przyjmowanie w formie terapii może prowadzić do czasowego lub długotrwałego obniżenia płodności.
Mężczyźni rozważający terapię testosteronem powinni być świadomi, że może ona znacząco wpłynąć na ich zdolności rozrodcze. Dostępne są jednak metody minimalizujące to ryzyko, takie jak kriokonserwacja nasienia przed rozpoczęciem leczenia czy włączenie do terapii gonadotropiny kosmówkowej.
Kluczem do bezpiecznej terapii jest świadoma decyzja oparta na konsultacji z lekarzem specjalistą, uwzględniająca indywidualne plany prokreacyjne i możliwe metody ochrony płodności.
Źródła (dostęp z dnia 12/02/2025):
Anderson, R. A., and F. C. Wu. “Comparison between testosterone enanthate-induced azoospermia and oligozoospermia in a male contraceptive study. II. Pharmacokinetics and pharmacodynamics of once weekly administration of testosterone enanthate.” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 81.3 (1996): 896-901.
Coviello, Andrea D., et al. “Low-dose human chorionic gonadotropin maintains intratesticular testosterone in normal men with testosterone-induced gonadotropin suppression.” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 90.5 (2005): 2595-2602.
Lee, John Alden, and Ranjith Ramasamy. “Indications for the use of human chorionic gonadotropic hormone for the management of infertility in hypogonadal men.” Translational andrology and urology 7.Suppl 3 (2018): S348.
Liu, Peter Y., et al. “Rate, extent, and modifiers of spermatogenic recovery after hormonal male contraception: an integrated analysis.” The Lancet 367.9520 (2006): 1412-1420.
