Terapia zastępcza testosteronem (TRT) stanowi skuteczną metodę leczenia hipogonadyzmu męskiego, jednak jej wdrożenie wymaga starannej oceny stosunku korzyści do ryzyka. Najnowsze wytyczne wiodących towarzystw naukowych, w tym European Association of Urology (EAU), American Urological Association (AUA) oraz Endocrine Society, wskazują na konieczność precyzyjnego określenia przeciwwskazań oraz ścisłego monitorowania pacjentów poddawanych terapii.
Podstawą bezpiecznego stosowania TRT jest właściwa kwalifikacja pacjentów, oparta na szczegółowej diagnostyce i ocenie czynników ryzyka. W świetle aktualnych rekomendacji, decyzja o rozpoczęciu leczenia powinna być zindywidualizowana i poprzedzona szczegółową rozmową z pacjentem na temat potencjalnych korzyści i zagrożeń.
Kluczowe wnioski:
Przeciwwskazania względne i bezwzględnie do TRT:
- Rozpoznany rak prostaty
- Rak piersi
- Guzek/stwardnienie prostaty lub PSA powyżej 4 ng/ml i powyżej 3 ng/ml w przypadku mężczyzn z grupy podwyższonego ryzyka
- Nasilone objawy ze strony dolnych dróg moczowych
- Poziom hematokrytu powyżej 54%
- Nieleczony ciężki bezdech senny
- Niekontrolowana ciężka niewydolność serca
- Aktywne planowanie potomstwa
Poznaj również listę możliwych skutków ubocznych TRT
Przeciwwskazania względne do terapii testosteronem
Przeciwwskazania względne oznaczają sytuacje, w których terapia testosteronem może być rozważana po starannej ocenie ryzyka i korzyści. W tych przypadkach, lekarz musi dokładnie zważyć potencjalne korzyści z leczenia w stosunku do potencjalnych ryzyk i dostosować strategię leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Objawy ze strony dolnych dróg moczowych
Obecność objawów ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS – lower urinary track symptomps) o ciężkim nasileniu, objawiającym się pieczeniem w trakcie oddawania moczu, nierównym strumieniem czy częstomoczem wymaga szczególnej ostrożności. Choć nie udowodniono jednoznacznie, że TRT pogarsza przebieg łagodnego przerostu prostaty (BPH – Benign prostatic hyperplasia), zaleca się:
- Dokładne badanie fizykalne przed rozpoczęciem terapii zastępczej
- Regularne monitorowanie IPSS (kwestionariusz objawów mikcyjnych)
- Rozważenie leczenia urologicznego przed wdrożeniem TRT
Odczuwasz objawy dolnych dróg moczowych? Wypełnij kwestionariusz IPSS
Choroby układu sercowo-naczyniowego
U pacjentów z ustabilizowaną chorobą niedokrwienną serca lub stabilną niewydolnością serca, TRT może być stosowana przy zachowaniu szczególnej ostrożności. Konieczne jest regularne monitorowanie parametrów kardiologicznych i ścisła współpraca z kardiologiem.
Obturacyjny bezdech senny
Nieleczony ciężki bezdech senny (OSA – Obstructive sleep apnea) stanowi przeciwwskazanie względne. TRT może przejściowo nasilać objawy bezdechu, jednak przy odpowiednim leczeniu (CPAP) nie wyklucza możliwości terapii hormonalnej.
Wpływ na płodność
Terapia testosteronem wywiera istotny wpływ na płodność u mężczyzn poprzez supresję osi podwzgórze-przysadka-jądra (HPTa). Jest to szczególnie ważne dla mężczyzn planujących ojcostwo w ciągu najbliższych 6-12 miesięcy. Dla bezpieczeństwa nie należy rozpoczynać TRT przed planowanym poczęciem dziecka.
Warto również rozważyć zamrożenie nasienia (kriokonserwację) przed rozpoczęciem terapii, co zabezpieczy możliwość posiadania potomstwa w przyszłości. Dla mężczyzn aktywnie starających się o dziecko dostępne są alternatywne metody leczenia, takie jak terapia hCG, która nie zaburza produkcji plemników.
Przeciwwskazania bezwzględne do terapii TRT
Przeciwwskazania bezwzględne stanowią sytuacje, w których terapia hormonalna jest całkowicie niewskazana ze względu na wysokie ryzyko poważnych powikłań, potencjalnie zagrażających życiu. Do najważniejszych należą:
Przeczytaj również: Efekty po testosteronie
Nowotwory hormonozależne
Rak prostaty w stadium miejscowo zaawansowanym lub z przerzutami stanowi absolutne przeciwwskazanie do TRT. Podobnie, rozpoznanie raka piersi u mężczyzny wyklucza możliwość terapii. Szczególnej uwagi wymagają:
- Obecność wyczuwalnego guzka lub stwardnienia w gruczole krokowym
- PSA powyżej 4 ng/mL lub powyżej 3 ng/mL u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka (dodatni wywiad rodzinny, rasa czarna)
- Nieprawidłowy wynik badania per rectum
Najnowsze badania rzucają nowe światło na związek między terapią testosteronem a rakiem prostaty. Według aktualnych wytycznych European Association of Urology (EAU), TRT może być rozważona u starannie wyselekcjonowanych pacjentów po radykalnym leczeniu nowotworu stercza. Dotyczy to jednak wyłącznie przypadków o niskim ryzyku, bez oznak aktywnej choroby i dopiero po minimum rocznym okresie obserwacji. Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że leczenie testosteronem nie zwiększa ryzyka nawrotu nowotworu u tej grupy pacjentów.
Zaburzenia hematologiczne
Podwyższony hematokryt stanowi istotne przeciwwskazanie do TRT ze względu na zwiększone ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych. Należy jednak pamiętać, że wyniki badania hematokrytu mogą się różnić między laboratoriami. Wartości graniczne według aktualnych wytycznych:
- 54% – standardowa populacja
- 52% – pacjenci ze zwiększonym ryzykiem zakrzepicy
- 48% – osoby mieszkające na dużych wysokościach
Przeczytaj także: Badania krwi przed rozpoczęciem terapii testosteronem
Ciężka niewydolność narządowa
Kuracja testosteronem jest przeciwwskazana u pacjentów z zaawansowaną niewydolnością narządów wewnętrznych, ponieważ może znacząco pogorszyć ich stan zdrowia. TRT może nasilić istniejące schorzenia poprzez retencję płynów, zmianę lepkości krwi oraz dodatkowe obciążenie metaboliczne organizmu.
Szczególną ostrożność należy zachować w następujących przypadkach:
- Ciężka niewydolność serca
- Ostry zawał mięśnia sercowego lub udar mózgu (w ciągu ostatnich 6 miesięcy)
- Ciężka niewydolność wątroby lub nerek z zaburzeniami metabolizmu testosteronu
- Stany zakrzepowo-zatorowe
Podsumowując, TRT może być skutecznym leczeniem hipogonadyzmu, jednak należy pamiętać o istotnych przeciwwskazaniach. Dokładna ocena ryzyka i korzyści, a także ścisłe monitorowanie pacjentów są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa i efektywności leczenia. W przypadku wystąpienia przeciwwskazań, lekarz powinien rozważyć alternatywne metody leczenia lub całkowicie wstrzymać terapię testosteronem. Rozwój nowych metod diagnostyki i leczenia hipogonadyzmu pozwala na coraz bardziej spersonalizowane podejście do pacjentów, minimalizując ryzyko powikłań i maksymalizując korzyści z terapii.
Wypełnij kwestionariusz qADAM i sprawdź czy masz objawy niedoboru testosteronu
Źródła:
Barbonetti, Arcangelo, Settimio D’Andrea, and Sandro Francavilla. “Testosterone replacement therapy.” Andrology 8.6 (2020): 1551-1566.
Bassil, Nazem, Saad Alkaade, and John E. Morley. “The benefits and risks of testosterone replacement therapy: a review.” Therapeutics and clinical risk management (2009): 427-448.
Tsametis, Christos P., and Andrea M. Isidori. “Testosterone replacement therapy: for whom, when and how?.” Metabolism 86 (2018): 69-78.
